Chứng khoán phái sinh là gì? Khác gì với chứng khoán cơ sở

Chứng khoán phái sinh là một sản phẩm còn khá mới tại thị trường chứng khoán Việt Nam. Hãy cùng Anfin tìm hiểu về chứng khoán phái sinh và đặc điểm nổi bật của sản phẩm này.

Nội Dung Bài Viết

• Chứng khoán phái sinh là gì?
• Các loại chứng khoán phái sinh
• Điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh
• Khác nhau giữa chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
• Lời kết

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là loại chứng khoán có giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở (chỉ số, hàng hóa, cổ phiếu, lãi suất…) được thể hiện dưới dạng hợp đồng. Tại Việt Nam, hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30 là chứng khoán phái sinh được chuẩn hóa và niêm yết tại Sở giao dịch.

Với hợp đồng tương lai, nhà đầu tư sẽ giao dịch tài sản trong tương lai với mức giá được xác định tại thời điểm ký kết hợp đồng (thời điểm mở lệnh giao dịch). Nhà đầu tư sẽ dự đoán giá tài sản cơ trong tương lai tăng hoặc giảm, từ đó có thể mua vào hoặc bán khống ở thời điểm hiện tại để nhận lợi nhuận từ việc chênh lệch giá.

Ví dụ, bạn tin rằng trong 30 ngày nữa chỉ số VN30 sẽ tăng thêm so với thời điểm hiện tại là 1200 điểm, bạn mua vào hợp đồng tương lai VN30 với mỗi điểm chỉ số tương ứng 100.000đ/điểm.

• Sau 30 ngày, chỉ số VN30 tăng lên 1242 điểm (tăng 42 điểm) và bạn bán ra hợp đồng, tương đương mức lợi nhuận: 42 điểm * 100.000đ = 4.200.000đ
• Ngược lại, nếu chỉ số VN30 giảm xuống còn 1185 điểm (giảm 15 điểm) thì bạn đang lỗ: 15 điểm * 100.000đ = 1.500.000đ

Với chứng khoán phái sinh, điểm đặc biệt của sản phẩm này chính là bạn có thể “bán khống” (Short) nếu bạn dự đoán thị trường sẽ đi xuống trong tương lai. Nếu bạn “bán khống” tại thời điểm thị trường đang 1200 điểm, sau một thời gian thị trường còn 1185 điểm thì bạn sẽ nhận được lợi nhuận là 1.500.000đ (và ngược lại).

Khác với chứng khoán cơ sở, mỗi hợp đồng phái sinh đều có ngày đáo hạn cụ thể, (ngày hiệu lực cuối cùng của hợp đồng phái sinh). Vào ngày đáo hạn, hợp đồng sẽ ngừng giao dịch và chuyển đổi thành thanh toán tiền mặt, toàn bộ lãi/lỗ sẽ được thanh toán cho nhà đầu tư vào hôm sau.

Xem thêm: Cẩm nang đầu tư chứng khoán chi tiết cho người mới bắt đầu

Các loại chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh bao gồm nhiều loại hợp đồng khác nhau, mỗi loại mang những đặc điểm và chức năng riêng. Dưới đây là các loại chứng khoán phái sinh trên thị trường:

• Hợp đồng tương lai: Hợp đồng tương lai là chứng khoán phái sinh duy nhất được chuẩn hóa và niêm yết trên các sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam. Hai bên giao dịch cam kết mua bán tài sản cơ sở tại một thời điểm trong tương lai với mức giá được xác định tại thời điểm ký kết.
• Hợp đồng quyền chọn: Người sở hữu hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không bắt buộc, mua hoặc bán một tài sản cơ sở vào thời điểm đã định trong tương lai với mức giá được xác định tại thời điểm ký kết. Bên bán có nghĩa vụ phải thực hiện giao dịch khi bên mua quyết định sử dụng quyền này.  
• Hợp đồng kỳ hạn: Giống với hợp đồng tương lai, đây là thỏa thuận mua bán tài sản giữa hai bên trong tương lai với mức giá được xác định tại thời điểm ký kết. Tuy nhiên, đây là một dạng thỏa thuận phi tập trung (OTC), không được niêm yết trên sàn giao dịch.
• Hợp đồng hoán đổi: Là loại hợp đồng trao đổi tài sản giữa 2 bên với những điều kiện được thỏa thuận từ trước, quy định rõ cách thức hoán đổi, các khoản thanh toán định kỳ dựa trên tài sản cơ sở hoặc lãi suất.

Hiện nay, hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh duy nhất được niêm yết và giao dịch tại Việt Nam. Do đó, khi nhắc đến chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, các thuật ngữ sẽ tập trung vào hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30.

Điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh có những đặc điểm nổi bật giúp nhà đầu tư tối ưu hóa cơ hội lợi nhuận và quản lý rủi ro hiệu quả.

1. Giao dịch 2 chiều

Chứng khoán phái sinh cho phép bạn giao dịch 2 chiều, giúp bạn linh hoạt hơn trong việc tận dụng xu hướng tăng hoặc giảm của thị trường để tối ưu hóa lợi nhuận

Bạn có thể mua vào (Long) khi dự đoán giá tài sản tăng trong tương lai hoặc bán khống (Short) khi dự đoán giá tài sản giảm so với thời điểm hiện tại.

2. Tận dụng đòn bẩy

Khi giao dịch chứng khoán phái sinh, các công ty chứng khoán cho phép bạn ký quỹ 15-20% giá trị hợp đồng. Số tiền còn lại bạn sẽ vay mượn từ các công ty chứng khoán, tương đương với tỷ lệ đòn bẩy 1:5 hoặc 1:6.

Ví dụ, với đòn bẩy 1:6, nhà đầu tư có thể giao dịch một hợp đồng giá trị 100 triệu chỉ với mức ký quỹ khoảng 17 triệu. Nhà đầu tư có thể tận dụng điều này để có thể đa dạng danh mục đầu tư của mình, từ đó tối ưu lợi nhuận hơn.

3. Giao dịch T+0

Nhà đầu tư còn có thể thực hiện giao dịch chứng khoán phái sinh với thời gian giao dịch T+0, nghĩa là mua và bán trong cùng một ngày mà không phải chờ đến T+2 như chứng khoán cơ sở.

Điều này tạo ra nhiều cơ hội hơn cho nhà đầu tư trong việc nắm bắt những biến động ngắn hạn của thị trường.

4. Thanh toán hàng ngày

Chứng khoán phái sinh có cơ chế thanh toán hàng ngày, cho phép nhà đầu tư liên tục chốt lãi hoặc lỗ vào cuối ngày và có thể rút tiền bất cứ lúc nào.

Điều này đem lại tính linh hoạt cao và giúp nhà đầu tư quản lý tài chính hiệu quả hơn, đồng thời dễ dàng điều chỉnh chiến lược đầu tư theo nhu cầu thị trường.

Khác nhau giữa chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở

Lời kết

Chứng khoán phái sinh mang đến cơ hội đầu tư linh hoạt, sở hữu nhiều ưu điểm vượt trội giúp bạn tìm kiếm lợi nhuận bất kể xu hướng tăng hoặc giảm của thị trường.

Tải ngay ứng dụng Anfin để tham gia đầu tư chứng khoán với cổ phiếu lô lẻ chỉ từ 10.000đ, phù hợp với những nhà đầu tư mới bắt đầu tham gia thị trường chứng khoán.